In mijn boekenkast staan best wat boeken over de Tweede Wereldoorlog. Ook sterk vertegenwoordigd in diezelfde boekenkast is het thema voetbal. Maar los van een paragraaf of een hoofdstukje links of rechts in een historisch voetbalboek, was ik nog geen auteur tegengekomen die een gans boek wijdt aan de combinatie van beide thema’s. Ik denk dus dat Kurt Deswert met Schwalbe een redelijk uniek werkstuk heeft afgeleverd. Best een aanrader dus voor elke voetbalfan met interesse in geschiedenis.
Zoals collaboratie en verzet tijdens de 2de Wereldoorlog doorheen alle lagen van de bevolking loopt, is dit niet anders in het voetbalwereldje. Je hebt Rode Duivels in het verzet, je hebt Rode Duivels in de collaboratie. Maar opmerkelijk, er wordt tijdens de oorlog behoorlijk veel gevoetbald.
Stalagvoetbal
Zo zijn er voetballers die het land ontvluchten en in Engeland terechtkomen. Diegenen die niet bij een Engelse club terecht kunnen, komen vaak ik legerploegen terecht die onder elkaar heuse competities en zelfs interlands organiseren. Maar nog opmerkelijker is dat ook krijgsgevangen en naar Duistland weggevoerden in de gevangenenkampen aan het voetballen gaan. De auteur noemt het het Stalagvoetbal. Zelfs in deze kampen wordt er aan competitie gedaan en staan er zelfs interlands op het programma. Sommige voetballers die dan weer in Duitsland gaan werken, komen bij Duitse clubs terecht en kunnen daardoor soms ontsnappen aan hun arbeidsregime.
Ook in eigen land wordt het voetbal onder het goedkeurend oog van de bezetter terug opgestart. De Duitsers zien er een manier in om de bevolking rustig te houden. De wedstrijden lokken bovendien behoorlijk veel publiek. Ook de voetballers zelf zijn tevreden, want velen onder hen gebruiken hun statuut van voetballer om te ontsnappen aan de verplichte arbeidsdienst in Duitsland.
Raymond Braine en Sam Meljado
Kurt Deswert vertelt in zijn boek ook de persoonlijke, soms dramatische, verhalen van voetballers en voetbaltrainers in die periode. Zo is er veel aandacht voor het wedervaren van verschillende bekende voetballers, zoals Raymond Braine die uiteindelijk voor de Duitsers zal werken en daarvoor bij de repressie ook gevangen genomen wordt. Maar de auteur heeft ook aandacht voor minder bekende voetballers zoals Sam Meljado, een Joodse ploeggenoot van Braine die uiteindelijk in Auschwitz terechtkomt en er zal sterven.
De Mussolini van het Rooi
Uiteraard heb ik met meer dan gewone aandacht de passages over Berchem Sport gelezen. Berchem Sport wordt in 1906 opgericht door Vlaamsgezinden. En in de jaren na de 1e Wereldoorlog flirten sommigen met de pas opgerichte Vlaamse Voetbalbond. Enkele spelers van geel-zwart zullen ook in die competitie aantreden. Die Vlaamsgezindheid komt zeker tot uiting als Berchem in het interbellum oud-Speler Jef Hellings als voorzitter krijgt. Hellings is niet alleen Vlaamsgezind, maar ook sympathisant van de Nieuwe Orde. Er wordt zelfs gesuggereerd dat hij banden heeft binnen het Vlaams Nationaal Verbond (VNV). De Berchem-voorzitter ligt bovendien vaak met de KBVB op ramkoers en wordt, ondermeer door zijn nogal autoritair optreden, smalend de ‘Mussolini van het Rooi’ genoemd. Tijdens de oorlog stelt hij meermaals het stadion op het Rooi – waarvan hij eigenaar was – ter beschikking van de Duitse bezetter en collaboratieverenigingen. Het motiveert alleszins de bobo’s van de Belgische Voetbalbond om Berchem Sport als een paria te behandelen. Ei zo na wordt Berchem Sport van de bondslijsten geschrapt. Kwatongen beweren trouwens dat hierdoor de club van ’t Rooi ook na de oorlog nooit meer op sympathie vanuit het bondsgebouw kon rekenen.
Ook zeker een meerwaarde zijn de bijna 90 foto’s die dit verhaal illustreren. Er zijn zelfs foto’s van het Stalagvoetbal terug te vinden. De meeste van deze foto’s had ik nog nooit in een ander voetbalboek gezien. Redelijk uniek dus als je het mij vraagt.
Er zijn geen feiten, er bestaan enkel interpretaties 